ჟურნალი ნომერი 4 ∘ მალხაზ ჩიქობავა ∘
კეინზიანური და მონეტარისტული თეორიების შედარებითი ანალიზი

რეზიუმე: სტატიაში გაანალიზებული ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირების კეინზიანური და მონეტარისტული პარადიგმები, მათი როლი კაპიტალიზმის ძირითადი წინააღმდეგობის დაძლევაში და თანამედროვე გლობალური ფინანსურ-ეკონომიკური კრიზისის გამოწვევების წინაშე მათი  შესაძლებლობები.

ნაშრომში ხაზგასმულია მონეტარული რეგულირების კეინზიანური კონცეფციის ინფლაციური ხასიათი და გრძელვადიანი მაკროეკონომიკური წონასწორობის მიღწევის შეუძლებლობა.

ნაშრომში გაანალიზებულია აგრეთვე მონეტარისტული რეგულირების ძირითადი ასპექტები და ნაჩვენებია, რომ ვერც ეს პარადიგმა უზრუნველყოფს ეკონომიკის შეუფერხებელ და არაინფლაციური განვითარებას გრძელვადიანი პერიოდისათვის.

ნაშრომის დასკვნით, თანამედროვე გლობალური ფინანსურ-ეკონომიკური კრიზისის გამოწვევების წინაშე უძლური აღმოჩნდა ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირების როგორც კეინზიანური, ისე მონეტარისტული თეორიები, რაც დღის წესრიგში აყენებს სრულიად ახალი პარადიგმების შექმნის აუცილებლობას. 

საკვანძო სიტყვები: ეკონომიკური კრიზისი, ჭარბწარმოება, ნეოკლასიკური თეორია, მოხმარება, ინვესტიციები, დასაქმება, სახელმწიფო დანახარჯები, კაპიტალის ზღვრული მწარმოებლურობა, მულტიპლიკატორი, კაპიტალის წრებრუნვა, ფისკალური და მონეტარული რეგულირება, მონეტარისტული წესი.

შესავალი 

ისტორიული გამოცდილება მოწმობს, რომ ძირითადი ეკონომიკური მიზნების – სრული დასაქმების, ფასების სტაბილურობისა და ეკონომიკური ზრდის ნორმალური ტემპების მიღწევა პრაქტიკულად შეუძლებელია ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირების გარეშე. ამ მხრივ, განვითარებული ქვეყნების ეკონომიკურ პოლიტიკას, ჯერ კიდევ, XX საუკუნის ოცდაათიანი წლების მეორე ნახევრიდან და შემდგომ, II მსოფლიო ომიდან მოყოლებული დღემდე საფუძვლად ედო რეგულირების კეინზიანური, მონეტარისტული და ბოლოს, ნეოკლასიკურ სინთესზე დაფუძნებული ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირების პარადიგმები. აღსანიშნავია, რომ თანამედროვე გლობალური ფინანსურ-ეკონომიკური კრიზისის გამოწვევების წინაშე ზემოაღნიშნული პარადიგმები უძლური აღმოჩნდა, რომლის მიზეზებზეც ქვემოთ ვისაუბრებთ.

* * * * *

XX საუკუნის 30-იან წლებში დასავლეთის ქვეყნების ეკონომიკა ისტორიულად უპრეცენდენტო, ყველაზე ღრმა ეკონომიკურმა კრიზისმა მოიცვა, რამაც წარმოშვა იმ საშუალებების მოძიების პრაქტიკული საჭიროება, რომელიც შესაძლებელს გახდიდა ღრმა რყევების გარეშე დინამიკურ საზოგადოებრივ კვლავწარმოებას. პირველმა, რომელმაც „რეგულირებადი კაპიტალიზმის“ თეორიის საფუძველზე სახელმწიფო რეგულირების პარადიგმა დაამუშავა, იყო ჯონ მეინარდ კეინზი.

ეკონომიკის განვითარების ძირითადი ფაქტორი, კეინზის მიხედვით, „ეფექტიანი მოთხოვნაა“, რაც შედგება პირადი და საწარმოო მოხმარებისგან. ფაქტორთა ასეთი არჩევანი, რაც გავლენას ახდენს ეკონომიკური განვითარების დინამიკაზე, შემთხვევითი არ ყოფილა. XX საუკუნის 30-იანი წლების შუა პერიოდში, დასავლეთის ქვეყნების ეკონომიკა ცდილობდა უმძიმესი კრიზისიდან თავის დაღწევას. როგორც ცნობილია, კაპიტალიზმის დროს ეკონომიკური კრიზისი საქონლის, კაპიტალისა და სამუშაო ძალის ჭარბწარმოების კრიზისია, ე.ი. ერთობლივი მიწოდების გადამეტება ერთობლივ მოთხოვნაზე.

გააკრიტიკა რა კლასიკური სკოლის კონცეფცია, რომლის თანახმადაც მიწოდება ავტომატურად წარმოშობს მოთხოვნას (სეის კანონი), კეინზმა სრულიად ლოგიკურად ივარაუდა, რომ შემოსავლების გენერირების უზრუნველსაყოფად აუცილებელია მოთხოვნის სტიმულირება, იმ ფაქტორებზე ზემოქმედება, რომლებიც ახდენს ეფექტიანი მოთხოვნის ფორმირებას და განსაზღვრავს ეროვნული შემოსავლის ნაზრდს. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ეფექტიანი მოთხოვნის ერთ-ერთი შემადგენელია პირადი მოხმარება. ეს უკანასკნელი, უპირველეს ყოვლისა, დამოკიდებულია დასაქმების დონეზე და ამიტომ, უმუშევრობა ის ერთ-ერთი ფაქტორია, რომელიც წინ ეღობება ეფექტიანი მოთხოვნის ფორმირებას.

კეინზმა უარყო ნეოკლასიკური ეკონომიკური თეორიის პოსტულატები, რომლის მიხედვით, დასაქმება დამოკიდებულია შრომის ზღვრულ მწარმოებლურობაზე და რეალური ხელფასით გამოხატულ შრომის ზღვრულ სიმძიმეზე. მისი აზრით, დასაქმების დონე დამოკიდებულია მოხმარებასა და ინვესტიციებზე მოსალოდნელ დანახარჯებზე. მან აღნიშნა, რომ „შემოსავლების ზრდასთან ერთად მოხმარების დონე იზრდება, მაგრამ არა იმავე ზომით, როგორც შემოსავლებისა“ [Кейнс Дж. М. 1978, 83]. ეს უკავშირდება ე.წ. „ძირითად ფსიქოლოგიურ კანონს“, რომლის არსია ის, რომ ადამიანები მიდრეკილნი არიან გაზარდონ მოხმარება, მაგრამ არა იმ ზომით, რა ზომითაც იზრდება მათი შემოსავლები. ამით ვლინდება ადამიანთა ბუნებრივი მიდრეკილება დაზოგვისადმი.

უნდა აღინიშნოს, რომ კეინზმა თავისებურად განმარტა რეალურ სინამდვილეში არსებული კანონზომიერება. ეროვნული შემოსავლის ზრდის კვალობაზე მასში მოხმარების წილი შედარებით მცირდება. ეს ხდება, უპირატესად, ექსტენსიური ეკონომიკური ზრდისა და მრეწველობის საბაზისო დარგების ფორმირების პირობებში. ამასთან, კეინზის აზრით, რაც უფრო მდიდარია საზოგადოება, მით უფრო მაღალია დაზოგვისადმი მიდრეკილება და ნაკლებია მოხმარებისადმი ზღვრული მიდრეკილება. ამას მივყავართ წარმოებული პროდუქციის მოცულობისა და დასაქმების მასშტაბების შეზღუდვამდე. ამგვარად, პრობლემის არსი გამოიხატება იმაში, თუ როგორ უნდა განხორციელდეს სრული დასაქმებისა და ეკონომიკური ზრდის ერთმანეთთან შეთავსება.

ამ კითხვაზე პასუხი ემყარება დასაქმებას, მოხმარებასა და ინვესტიციებს შორის ფუნქციონალური დამოკიდებულების განსაზღვრას. ჩათვალა რა, რომ დასაქმება წარმოადგენს მოხმარებისა და ინვესტიციების ფუნქციას, კეინზმა ივარაუდა, რომ მოხმარების ფუნქცია მდგრადია და ამიტომ, სახელმწიფოს ყურადღება მიმართული უნდა იყოს ინვესტიციების სტიმულირებაზე.

ამგვარად, მოსახლეობის არასაკმარისი მოთხოვნა, რომელიც ჩამორჩება შემოსავლების ზრდას, კომპენსირებული უნდა იქნეს საინვესტიციო მოთხოვნის ზრდით. ინვესტიციების ნაზრდი დამოკიდებულია ორ ფაქტორზე – მოგების მოსალოდნელ ნორმასა და რეალურ საპროცენტო განაკვეთზე. აქედან გამომდინარეობს საინვესტიციო მოთხოვნის რეგულირების მონეტარული და ფისკალური ინსტრუმენტები. რა როლი აკისრია ამ ინსტრუმენტებს ინვესტიციებისა და დასაქმების ზრდის სტიმულირებაში?

მოგების ნორმისა და მოთხოვნის გადიდება შესაძლებელია ფულადი (ნომინალური) ხელფასის შემცირების ხარჯზე. ამ კონცეფციას ემხრობოდა კლასიკური თეორია. ხელფასის შემცირება იწვევს ფასების შემცირებას და რეალური შემოსავლების გადანაწილებას დაქირავებული მუშაკებიდან მეწარმეების და მეწარმეებიდან რანტიეების სასარგებლოდ. მთლიანობაში ეს გადანაწილება ამცირებს მოხმარებისადმი მიდრეკილებას. თუმცა, ეს ამაღლებს კაპიტალდაბანდების ზღვრულ ეფექტიანობას. გარდა ამისა, ფასებისა და ფულადი შემოსავლების შემცირება, თავის მხრივ, ამცირებს ნაღდ ფულზე მოთხოვნას, რაც იწვევს საპროცენტო განაკვეთის შემცირებას და ინვესტიციების წახალისებას.

ეს გზა, რომელიც მოქნილი ხელფასის პოლიტიკის სახელითაა ცნობილი, ფულადი ხელფასის ერთეულით გამოხატული ფულის რაოდენობის ცვლილების ხერხია. მისი პრაქტიკული რეალიზაცია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ფრიად პრობლემურია. მხოლოდ ავტორიტარულ საზოგადოებაშია შესაძლებელი ხელფასის სიდიდის რეგლამენტირება. საბაზრო ეკონომიკურ სისტემაში ერთგვაროვანი რეგლამენტირება და, მით უფრო, ფულადი ხელფასის შემცირება შეუძლებელია. ხელფასის ეტაპობრივი შემცირება ცალკეული მეწარმეების მხრიდან აწყდება პროფკავშირებთან ბრძოლას. გარდა ამისა, მოქნილი ხელფასის პოლიტიკის შედეგი შეიძლება იყოს „ფასების უკიდურესი არამდგრადობა, შესაძლოა, იმდენად მნიშვნელოვანი არამდგრადობა, რომ ყოველგვარი საქმიანი გათვლები სრულიად უაზრო იქნება“ [Кейнс Дж. М. 1978, 339]. ეს კი, საბოლოოდ, უარყოფითად აისახება საინვესტიციო მოთხოვნაზე.

მოქნილი ხელფასის პოლიტიკის უარყოფითი შედეგები შეიძლება თავიდან იქნეს აცილებული მოქნილი მონეტარული პოლიტიკით. ფულის რაოდენობის ცვლილება ღია ბაზარზე ფულად-საკრედიტო ოპერაციების, სააღრიცხვო განაკვეთების რეგულირების, სავალდებულო რეზერვების ნორმის დახმარებით, კეინზის აზრით, სახელმწიფოს გამგებლობაშია. ფულის რაოდენობის ზრდა, რომელიც გამოხატულია ხელფასის ერთეულით, ამ უკანასკნელის შემცირების გარეშე, გამოიწვევს საპროცენტო განაკვეთის შემცირებას, ფასებისა და ინვესტიციების ზღვრული ეფექტიანობის ზრდას. ყველაფერი ეს სტიმულს მისცემს საინვესტიციო მოთხოვნას და დასაქმების ზრდას. გარდა ამისა, დეპოზიტებზე არსებული პროცენტების შემცირება ხელს შეუწყობს მოხმარების ზრდას, რადგანაც ბანკებში ფულადი ანაბრების არსებობა ნაკლებად მიმზიდველი იქნება.

თუმცა, ყველა ეს ღონისძიება შეიძლება არასაკმარისი იყოს ეფექტიანი მოთხოვნისა და სრული დასაქმების მისაღწევად. მოთხოვნისა და დასაქმების ზრდის მიზნით კეინზი გვთავაზობს აქტიური ფისკალური პოლიტიკის გატარებას.

აქტიური საინვესტიციო საქმიანობის რეალიზაცია მოითხოვს ეროვნული შემოსავლის გადანაწილებას სახელმწიფოს სასარგებლოდ საგადასახადო განაკვეთების ზრდით. ამ გზით ამოღებული ფულადი საშუალებები, რაც სხვა შემთხვევაში გაზრდიდა ბანკებში არსებულ დეპოზიტებს, სახელმწიფომ საინვესტიციო მოთხოვნის გაფართოებასა და დასაქმების ზრდას უნდა მოახმაროს.

უშუალოდ სამეწარმეო საქმიანობის გარდა, კეინზი სახელმწიფოს რეკომენდაციას აძლევდა განეხორციელებინა, აგრეთვე, მრეწველობის არარენტაბელური დარგების, კომუნალური მეურნეობის, შემწეობების გადახდის საბიუჯეტო დაფინანსება. ამასთან, სახელმწიფო ხარჯებს კეინზი არ ზღუდავდა სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლითი ნაწილის მასშტაბებით და უშვებდა დეფიციტური დაფინანსების შესაძლებლობასაც. მას ესმოდა, რომ ეს ინფლაციას გამოიწვევდა, მაგრამ თვლიდა, რომ ინფლაციის ტემპები დარეგულირდებოდა სახელმწიფოს მიერ, რადგანაც ის განსაზღვრავს ბიუჯეტის დეფიციტისა და ფულადი ემისიის ზომებს.

მოთხოვნის საბიუჯეტო გაფართოება უმუშევრობის შემცირების ერთ-ერთი გადამწყვეტი ფაქტორია და ეკონომიკური პრობლემების გადაჭრის გარდა, ხელს უწყობს სოციალური წინააღმდეგობების სიმწვავის მოხსნას. ამასთან, სახელმწიფო ხარჯების აუცილებლობისა და ეფექტიანობის დასასაბუთებლად წარმოების მოცულობაზე, შემოსავლებსა და დასაქმებაზე მისი ზემოქმედების თვალსაზრისით, კეინზმა შეიმუშავა „მულტიპლიკატორის“ თეორია.

კეინსის კონცეფცია საფუძვლად უდევს სახელმწიფო რეგულირების ხანგრძლივ პრაქტიკას, რომლის პარამეტრებსა და მიმართულებებს თავისებურებები გააჩნდა სხვადასხვა ქვეყანაში და საზოგადოებრივი განვითარების ობიექტური ტენდენციის ზემოქმედებით მოდიფიკაციას განიცდიდა.

რეგულირების კეინზიანური მოდელის ანალიზიდან გამომდინარე, აღვნიშნავთ, რომ მისი ძირითადი შტრიხებია:

- ეროვნული შემოსავლის მნიშვნელოვანი ნაწილის გადანაწილება სახელმწიფო ბიუჯეტის მეშვეობით;

- სახელმწიფო მეწარმეობის ფართო ზონის შექმნა სახელმწიფო და შერეული საწარმოების ფორმირების საფუძველზე;

- ფისკალური და მონეტარული რეგულატორების ფართოდ გამოყენება ეკონომიკური კონიუნქტურის სტაბილიზაციის მიზნით, ციკლური რყევების შთანთქმა, ზრდის მაღალი ტემპებისა და დასაქმების მაღალი დონის მხარდაჭერა.

ჩვენი აზრით, კეინზიანური მოდელი არ ითვალისწინებს მთავარ მომენტს: კაპიტალიზმის პირობებში ერთობლივი მოთხოვნისა და ერთობლივი მიწოდების ტოლობის მიღწევის არა თუ პრაქტიკულ, არამედ თეორიულად შეუძლებლობასაც კი. ამის სადემონსტრაციოდ განვიხილოთ შემდეგი მაგალითი: დავუშვათ, ქვეყნის მთელი კაპიტალი გაერთიანებულია ერთ დიდ ფირმაში ერთობლივი კაპიტალის სახით, რომელიც აწარმოებს საბოლოო საქონელს. იმავდროულად აღნიშნული ფირმა აწარმოებს წარმოების საშუალებებს, ნედლეულს, ენერგიას, მასალებს და მაკომპლექტებელ დეტალებს. საბოლოო საქონლის ფასი, რომელიც ამ ფირმის მიერაა გამოშვებული, განისაზღვრება ფორმულით: ფასი=ხელფასი+მოგება. მაშასადამე, ფირმა ყიდულობს მხოლოდ ერთ რესურსს - შრომას. დანარჩენს აწარმოებს მისი შიგა ქვედანაყოფები. ერთობლივი კაპიტალის ფირმისათვის არ არსებობს რენტა და პროცენტები. ყველაფერი იფარება მოცემული ფირმის შიგნით. დავუშვათ, ერთობლივი კაპიტალის ფირმა ყიდულობს შრომას, იხდის ხელფასს 10 მლრდ ლარის ოდენობით წელიწადში და გეგმავს 20%-იანი მოგების მიღებას. ერთობლივი კაპიტალის ფირმას საქონლისა და მომსახურების ბაზარზე გააქვს 12 მლრდ ლარის საქონელი და მომსახურება. ეს ერთობლივი მიწოდებაა.

მაგრამ მომხმარებლები შინამეურნეობებია. მათ შეუძლიათ მაქსიმუმ 10 მლრდ ლარის დახარჯვა, რაც მათ მიერ ხელფასის სახით მიღებული განკარგვადი შემოსავალია. ამგვარად, 2 მლრდ ლარის საბოლოო საქონლის რეალიზაცია ვერ მოხდება. კაპიტალის წრებრუნვაში წარმოიშობა „საცობი“ - მიწოდების სიჭარბე. პრობლემა კიდევ უფრო ღრმავდება იმით, რომ შინამეურნეობა მთლიანად არ ხარჯავს ხელფასს მიმდინარე მოხმარებაზე, არამედ მის ნაწილს ზოგავს. თუ ეს უკანასკნელი შემოსავლის 10%-ია, მაშინ „საცობის“ სიდიდე გაიზრდება 30 მლრდ ლარამდე.

მაშასადამე, 12 მლრდ ლარის ოდენობის ერთობლივი მიწოდების საერთო მოცულობიდან, 30 მლრდ ლარი არარეალიზებული რჩება – მიწოდება აჭარბებს მოთხოვნას 25%-ით. თუ ერთობლივი კაპიტალის ფირმა შეამცირებს გამოშვების მოცულობას და სამუშაო ადგილებს, ამით გადახდილი ხელფასების მოცულობა და შესაბამისად, ერთობლივი მოთხოვნაც შემცირდება, რაც ისედაც არასაკმარისია. ამგვარად, ჭარბწარმოების კრიზისი კიდევ უფრო გაღრმავდება.

კაპიტალის წრებრუნვაში აღნიშნული დისპროპორციის პრობლემა კეინზის მიხედვით შემდეგნაირად „წყდება“: პოტენციური ფულადი მოგება გადაეცემა დაქირავებულებს, მაგრამ მხოლოდ გაცვლის მეშვეობით. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ,  პოტენციური ფულადი მოგება იცვლება შრომაზე, რომელიც გამოიყენება ინვესტირების პროცესში, შრომაზე, რომელიც მოცემულ პერიოდში არ მონაწილეობს საბოლოო პროდუქტის მიმდინარე წარმოებაში. საამისოდ საჭირო ფინანსური რესურსიც არსებობს, ეს არის ის 1 მლრდ ლარი, რომელიც კონცენტრირებულია დანაზოგების სახით. გარდა ამისა, განსაკუთრებით საყურადღებოა ის, რომ დაქირავებული მუშაკი თავისი შრომით ყოველთვის ახდენს კაპიტალის ავანსირებას. ინვესტიციებში განხორციელებული შრომა არის ისეთი შრომა, რომელიც პოტენციური მოგების ფულად ფორმას გადააქცევს ნივთობრივ კაპიტალად, კერძოდ: შენობა-ნაგებობად, მოწყობილობებად, ნედლეულის ნატურალურ ნაზრდად, მასალებად, ენერგიად. ერთობლივი კაპიტალის ფირმისთვის ინვესტიციებში განხორციელებული შრომა არ მონაწილეობს მოგების მიმდინარე წარმოებაში, რომელიც მოცემულ შემთხვევაში ისედაც ჭარბწარმოების პრობლემას განიცდის. ინვესტირებაში გაწეული შრომა არ იძლევა მოგებას არც კონკრეტული ფირმის კონკრეტული ინვესტორისათვის, რადგანაც ფირმა ფულს მხოლოდ მომავალში მოგების მიღების იმედით აბანდებს [ჩიქობავა მ. 2011, 92].

მაგრამ, ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ ინვესტიციებში გაწეული შრომა არ ქმნიდეს ზედმეტ პროდუქტს. ზედმეტი პროდუქტის მოგებად გარდაქმნა გაწელილია დროში, ვიდრე ახლადშექმნილი ნივთობრივი კაპიტალი მონაწილეობას არ მიიღებს საბოლოო პროდუქტის წარმოებაში. და აი, დროში ეს დაუმთხვევლობა ქმნის იმის ილუზიას, რომ თითქოს ერთობლივი მოთხოვნა უტოლდება ერთობლივ მიწოდებას და ჭარბწარმოების კრიზისიც დაძლეულია. მაგრამ, საქმე ისაა, რომ ახლადშექმნილი ნივთობრივი კაპიტალი როცა მონაწილეობას მიიღებს ახალი დამატებული ღირებულების, ანუ ახალი საბოლოო პროდუქტის შექმნაში, შეუსაბამობა ერთობლივ მიწოდებასა და ერთობლივ მოთხოვნას შორის კიდევ უფრო მასშტაბური იქნება. ამის შემდეგ ამ შეუსაბამობის „დაძლევა“ კვლავ ზემოთ აღწერილი სცენარით ხდება. თუმცა, როგორც ვნახეთ, ეს ჭარბწარმოების კრიზისის არათუ დაძლევა, არამედ მხოლოდ მისი გადავადებაა გარკვეული დროით, რაც მომავალში ამ კრიზისის გამწვავების მაპროვოცირებელია. აქედან გამომდინარე, ერთობლივ მიწოდებასა და ერთობლივ მოთხოვნას შორის შესაბამისობის დამყარება, კეინზის თეორიის მიხედვით, შეუძლებელია.  

ამასთან, წარმოების პროცესში შექმნილი ერთობლივი ზედმეტი პროდუქტი მიემართება გაცვლის სფეროში, საბოლოო პროდუქტის წრებრუნვის სფეროში, სადაც ის გარდაიქმნება ერთობლივ მოგებად და უკვე აღნიშნული მოგების მითვისება ხდება ერთობლივი კაპიტალის ფირმის მიერ. მითვისებული მოგება მიემართება საერთო ქვაბში – ერთობლივი კაპიტალის ფირმის ქვედანაყოფის შიგნით წრებრუნვის სფეროში. ეს ქვედანაყოფები იყოფენ ერთობლივ მოგებას წარმოების ფასების მოგების საშუალო ნორმის ფორმირების კანონის საფუძველზე. საბოლოო პროდუქტის წრებრუნვის სფეროში მიმდინარეობს მოგების მითვისების პროცესი ერთობლივი კაპიტალის მიერ, ხოლო ამ უკანასკნელის შიგნით წრებრუნვის სფეროში ხდება მითვისებული მოგების განაწილება.

ინვესტირების დროს ზედმეტი ღირებულების წარმოების პერიოდის მოგებად გარდაქმნის პერიოდთან დაუმთხვევლობა, ზედმეტი ღირებულების მოგებად გარდაქმნის დროში ჩამორჩენა, ქმნის იმის შესაძლებლობას, რომ მოხდეს კაპიტალის წრებრუნვაში წარმოშობილი „თრომბული საცობის“ გაწოვება. პირველადი ინვესტიციების არსია ის, რომ ერთობლივი კაპიტალის ფირმა შინამეურნეობისგან სესხულობს დანაზოგებს, ამით იძენს მისი ფულის მართვის უფლებას და გადააქცევს კაპიტალის მატერიალურ ფორმად, ფაქტობრივად ითვისებს კაპიტალს. 

ჩვენს მარტივ მაგალითში ერთობლივი კაპიტალის ფირმა შინამეურნეობისგან სესხულობს დანაზოგებს 1 მლრდ ლარის ოდენობით, მიმართავს მას პირველად ინვესტიციებზე და ხელახლა დაქირავებულ მუშაკებს უხდის ხელფასს 1 მლრდ ლარის ოდენობით. შინამეურნეობის შემოსავალი იზრდება 1 მლრდ-ით: 0,1 მლრდ ლარს ის კვლავ ზოგავს, ხოლო 0,9 მლრდ ლარს ხარჯავს მოხმარებაზე. ერთობლივი მოთხოვნა იზრდება 0,9 მლრდ ლარით და ამცირებს ერთობლივ მიწოდებასთან მის ჩამორჩენას იმავე ოდენობით. ერთობლივი კაპიტალის ფირმამ მიიღო პოტენციური მოგება, რომელიც ჩაიდო 0,9 მლრდ ლარის საქონელსა და მომსახურებაში. საბოლოოდ, პირველადი ინვესტიციების შედეგი ასე გამოიყურება: კაპიტალმა მიითვისა 1,9 მლრდ ლარი: 1 მლრდ – სესხის მატერიალურ ფორმად გარდაქმნის სახით და 0,9 მლრდ – დამატებით რეალიზებული საქონლისა და მომსახურების შედეგად. ქვეყანაში იზრდება დასაქმება და შინამეურნეობის შემოსავალი. სახეზეა ღირებულებითი ნაზრდი საბოლოო პროდუქტის ბრუნვის სფეროში, ასევე ერთობლივი კაპიტალის ფირმის შიგა ქვედანაყოფში ბრუნვის ნატურალური ნაზრდი. აღსანიშნავია საწარმოო სიმძლავრეების მატება, რომელსაც ძალუძს მომავალში მოგვცეს საბოლოო პროდუქტის ბრუნვის სფეროში ნატურალური ნაზრდი.

მაშასადამე, პირველადი ინვესტიცია არა მარტო გაიწოვს „საცობს“ კაპიტალის წრებრუნვაში, არამედ გამოიწვევს გამოშვების მოცულობის მულტიპლიკატორულ ნატურალურ ნაზრდს. მულტიპლიკატორის ეფექტის მოქმედება საშუალებას იძლევა ეფექტიანად დაიძლიოს მიწოდების სიჭარბე, რაც რეალურად უდევს საფუძვლად ინდუსტრიულად განვითარებულ ქვეყნებში დღემდე არსებული ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირებას.

პირველადი ინვესტიციები წარუმატებელიც რომ აღმოჩნდეს და გამოიწვიოს ინვესტორის გაკოტრება, საბოლოო პროდუქტის გამოშვების მოცულობა სხვა ფირმებში მაინც გაიზრდება მულტიპლიკატორის ეფექტით, რითაც უზრუნველყოფილი იქნება საქონელბრუნვის ნატურალური ნაზრდი. ამიტომ, გარდაუვალი ხდება უწყვეტი ინვესტირება. ბუნებრივია, ისმის კითხვა: როგორ შეიძლება ამის ორგანიზება? აკი, ინვესტირებაზე გადაწყვეტილებას ღებულობს კონკრეტული კერძო ფირმა. ამ ფირმას აღელვებს თავისი დაბანდებების ეფექტიანობა და არა ქვეყნის ჭარბწარმოების კრიზისი. ბუნებრივია, ის არ წავა რისკზე სხვა ფირმების გასაღების პრობლემების გამო. ასეთ შემთხვევაში, ერთ-ერთი გამოსავალია საპროცენტო განაკვეთების შემცირება. კეინზის ამ რეკომენდაციას პირდაპირ მისდევენ განვითარებულ ქვეყნებში. მაგალითად, აშშ-ში მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, თანამედროვე გლობალურ ეკონომიკურ კრიზისს თუ არ მივიღებთ მხედველობაში (თუმცა, არც ამ პერიოდში ჰქონია ადგილი განსხვავებულ პოლიტიკას), ინფლაციის დონე სტაბილურად ნარჩუნდებოდა მეოთხედი საუკუნის განმავლობაში 3%-ის ფარგლებში, ე.წ. „სანავთობო შოკების“ პერიოდების გამოკლებით, ხოლო 1992 წლიდან ისევ დაუბრუნდა იმავე 3%-იან ნიშნულს. აშშ ფედერალური სარეზერვო სისტემა დისკონტის განაკვეთს, როგორც წესი, ინარჩუნებდა ინფლაციის მიმდინარე დონესთან შედარებით 0,5%-ით მაღლა. ამგვარად, აშშ-ში ერთობლივი კერძო კაპიტალისთვის კრედიტები ხელმისაწვდომი იყო ძალიან დაბალი ფასით: სულ რაღაც წლიური 0,5%-ით [Самуэльсон П. А., Нордхаус В. Д. 2000. 504].

მაგრამ, თუ საბოლოო პროდუქტის ბაზრებზე სიტუაცია ისეთია, რომ კერძო ინვესტორებს არ სურთ რისკზე წასვლა, ხოლო ინვესტიციებზე ფაქტობრივი მოთხოვნა გაცილებით ნაკლებია, ვიდრე საჭიროა მიწოდების სიჭარბის სალიკვიდაციოდ ან თუ ინვესტიციებზე მოთხოვნა არსებობს, მაგრამ ფინანსურ ინსტიტუტებს არ სურთ გარისკონ თავიანთი ფულადი რესურსებით, მაშინ ინვესტირების რისკი საკუთარ თავზე უნდა აიღოს სახელმწიფომ ფისკალური ინსტრუმენტების დახმარებით. შინამეურნეობის შემოსავლის ნაწილი გადასახადებით უნდა იქნეს მობილიზებული ბიუჯეტში, ხოლო აქედან სახელმწიფო დაკვეთების მეშვეობით უნდა წარიმართოს ინვესტიციებში. კერძო ფირმას უნდა მიეცეს როგორც საკუთარი პროდუქციის გაყიდვის, ასევე მოგების მიღების გარანტია. მოხდეს ინვესტირების სტიმულირება. ეს კიდევ არაფერი, უნდა მოხდეს ამ ინვესტიციების ბიუჯეტიდან ავანსირება. კეინზი `ახალ კურსთან~ დაკავშირებით რეკომენდაციას აძლევდა პრეზიდენტ რუზველტს, რომ ბიუჯეტიდან დაფინანსებულიყო საზოგადოებრივი სამუშაოები. ენთუზიაზმით აღვსილი ის თავაზობდა ხეოფსის პირამიდების აგებასაც კი. თუმცა, რეალური კაპიტალიზმი სხვა გზით წავიდა. კერძოდ, პირამიდების აგების ნაცვლად, არნახულად გაიზარდა სამხედრო ხარჯები [3]. აი, რას აცხადებენ ამასთან დაკავშირებით ამერიკელი ეკონომისტები:

`დანახარჯების მულტიპლიკატორის პრაქტიკაში მოქმედების ილუსტრაცია შეიძლება მოვახდინოთ აშშ ბიუჯეტში სამხედრო ხარჯების ცვლილებების ეკონომიკაზე გავლენის მაგალითზე. XX საუკუნის 80-იანი წლების დასაწყისში პრეზიდენტ რეიგანის მთავრობამ მიიღო გადაწყვეტილება თავდაცვის სახელმწიფო ხარჯების მნიშვნელოვანი ზრდის შესახებ. 1979 წელს ეს ხარჯები 271 მლრდ დოლარს (უცვლელი ფასებით) შეადგენდა, ხოლო 1987 წელს - 409 მლრდ დოლარამდე გაიზარდა და მან აშშ-ის მშპ-ის 7,5% შეადგინა...

მულტიპლიკატორის თეორიის შესაბამისად, 80-იანი წლების დასაწყისში სამხედრო სექტორის გაფართოებას ძლიერი გავლენა უნდა მოეხდინა ეკონომიკაზე და ეს მართლაც მოხდა. სამხედრო საჭიროებებზე ხარჯების ზრდამ აშშ, ფაქტობრივად, გამოიყვანა 1981-1982 წლების ეკონომიკური კრიზისიდან და ხელი შეუწყო 80-იანი წლების შუა პერიოდში საქმიანი აქტივობის გამოცოცხლებას. ერთ-ერთ საგაზეთო სტატიაში აღინიშნა, რომ ყოველი კარგად ანაზღაურებადი სამუშაო ადგილი თავდაცვის სექტორში შესაძლებლობას იძლევა შეიქმნას სხვა სამუშაო ადგილები „საწარმოების მიერ, რომლებიც აწარმოებენ დაწყებული სპეციალური დანიშნულების ლითონის ნაკეთობებს, სპორტული კოსტიუმების ქიმწმენდით დამთავრებული და კომპანიების მიერ, რომლებიც ამზადებენ მუყაოს კოლოფებს ღვეზელებისთვის, რომლის შეძენაც შეუძლია ამა თუ იმ პირს საკუთარი ოფისისკენ მიმავალ გზაზე. „ცივი ომის“ დამთავრებისთანავე მულტიპლიკატორი ამუშავდა უკუმიმართულებით. ბიუჯეტის შემცირებამ თავისი წვლილი შეიტანა მორიგი ციკლური ვარდნის განვითარებაში 90-იანი წლების დასაწყისში“ [Самуэльсон П. А., Нордхаус В. Д. 2000. 612-634]. 

ერთი სიტყვით, თუ კერძო სექტორი არ მიდის რისკზე, მაშინ ეს რისკი თავის თავზე უნდა აიღოს სახელმწიფომ. ამას ადასტურებს შემდეგი მონაცემები: 1950 წლისათვის აშშ სახელმწიფო ვალი 267 მლრდ დოლარს, 1997 წელს – 5370 მლრდ დოლარს, ხოლო 2010 წლისათვის მშპ-ის თითქმის ტოლ სიდიდეს შეადგენდა [4].

კეინზმა თავისი ნაშრომი - „დასაქმების, პროცენტისა და ფულის ზოგადი თეორია“, როგორც აღვნიშნეთ, გამოაქვეყნა 1936 წელს. ჩერჩილის მიერ „ცივი ომის“ გამოცხადებამდე ის წარმოადგენდა მხოლოდ აშშ-ის, გერმანიის, დიდი ბრიტანეთის პრაქტიკაში მიმდინარე ეკონომიკური პოლიტიკის თეორიული დასაბუთების საშუალებას. 1946 წელს, როდესაც მეორე მსოფლიო ომის დამთავრებასთან ერთად გამწვავდა უმუშევრობის პრობლემა, აშშ-ში მიღებულ იქნა კანონი დასაქმების შესახებ, რომელიც პირდაპირ ავალდებულებს ფედერალურ მთავრობას ეკონომიკაში ჩარევას. თვით სპეციალური ტერმინიც კი იქნა შემოღებული ეკონომიკურ თეორიაში – დისკრეციული ფისკალური პოლიტიკა, რომელიც სხვა არაფერია, თუ არა სახელმწიფოს მიერ გადასახადებითა და სახელმწიფო ხარჯებით შეგნებული მანიპულირება დასაქმების ზრდის, ინფლაციაზე კონტროლისა და ეკონომიკური ზრდის სტიმულირების მიზნით. სახელმწიფო რეგულირების კეინზის მიერ შემოთავაზებულმა მოდელმა შესაძლებელი გახადა შერბილებულიყო ციკლური რყევები მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ორი ათწლეულის განმავლობაში. სახელმწიფო რეგულირების ინსტრუმენტები ომისშემდგომი სამეურნეო განვითარების ობიექტური ტენდენციის კალაპოტში ჯდებოდა, მაგრამ, XX საუკუნის 70-იანი წლების დასაწყისიდან, მეცნიერულ-ტექნიკური რევოლუციის მეორე ეტაპის დაწყების კვალობაზე, ადგილი ჰქონდა ამ ტენდენციების სერიოზულ ცვლილებებს და გამოვლინდა სახელმწიფო რეგულირების შესაძლებლობებსა და ობიექტურ ეკონომიკურ პირობებს შორის შეუსაბამობა. ამგვარად, ჭარბწარმოების ეკონომიკური კრიზისის დაძლევა კეინზის კონცეფციის ფარგლებში შეუძლებელი გახდა.

1979-1982 წლების კრიზისი, II მსოფლიო ომიდან 2008 წლამდე (თანამედროვე გლობალური ეკონომიკური კრიზისის დაწყებამდე), არსებული ციკლური განვითარების კრიზისებიდან არა მარტო ყველაზე ღრმა, არამედ სახელმწიფო რეგულირების კეინზიანური მოდელის კრიზისიც იყო. შედეგად, სახელმწიფო რეგულირების სისტემა კარდინალურად გარდაიქმნა და ჩამოყალიბდა სახელმწიფო რეგულირების ახალი, ნეოკონსერვატიული მოდელი, სადაც დომინანტური გახდა მონეტარიზმის იდეოლოგია, თუმცა, ვერც ამ მოდელმა გაართვა თავი კაპიტალიზმის ძირითადი წინააღმდეგობის დაძლევის ამოცანას, რასაც თანამედროვე მსოფლიოს განვითარების ტენდენციები ადასტურებს. რაში გამოიხატება მონეტარიზმის, როგორც კეინზიანური თეორიის ალტერნატივის არსი?

როგორც ცნობილია, თანამედროვე შერეული ეკონომიკის სახელმწიფოებრივი რეგულირება ძირითადად მონეტარული და ფისკალური პოლიტიკის ინსტრუმენტების გამოყენებითაა შესაძლებელი. მონეტარულ რეგულირებაში იგულისხმება ცენტრალური ბანკის მიერ მიმოქცევაში არსებული ფულის რაოდენობის რეგულირება ეკონომიკურ აქტივობაზე ზემოქმედების მიზნით. ამისათვის ცენტრალური ბანკი ფულის ბაზარზე ჩამოყალიბებულ წონასწორობას მიზანდასახულად არღვევს იმ მიზნით, რომ ზემოქმედება მოახდინოს საპროცენტო განაკვეთის შემცირებაზე და წაახალისოს კერძო საინვესტიციო მოთხოვნა. თუმცა, გარკვეული პერიოდის შემდეგ, როდესაც საინვესტიციო მოთხოვნის ზრდა განაპირობებს წარმოების რეალური მოცულობისა და რეალური შემოსავლების ზრდას, ეს უკანასკნელი ფულზე დამატებით მოთხოვნას წარმოშობს. საბოლოოდ, ფულზე მოთხოვნის ზრდა ფულის მიწოდების უცვლელობისას, იწვევს საპროცენტო განაკვეთის ზრდას და კერძო საინვესტიციო აქტივობის თანდათანობით შემცირებას. ამის შემდეგ ცენტრალურ ბანკს, რა თქმა უნდა, შეუძლია გააგრძელოს აღნიშნული პოლიტიკა, ანუ ფულის მიწოდების ზრდა (იაფი ფულის პოლიტიკა) საპროცენტო განაკვეთების შემცირებისა და კერძო საინვესტიციო მოთხოვნის წახალისების მიზნით, რომლის შედეგად მოვლენები ზემოთაღწერილი სცენარით განმეორდება. თუმცა, ამ პოლიტიკას თავისი შეზღუდვები გააჩნია. საქმე ისაა, რომ წარმოების მოცულობის შემდგომი ზრდის კვალობაზე ზღვრული ხარჯების ზრდისა და კლებადი უკუგების კანონის მოქმედების გამო, ეკონომიკაში ინვესტიციების რენტაბელობის დონე სულ უფრო მცირდება, სულ უფრო იზღუდება დანაზოგების მომგებიანად გამოყენების სფეროები ფაქტორთა ერთობლივი მწარმოებლურობის დონის უცვლელობის შემთხვევაში. აქედან გამომდინარე, კერძო სექტორში ინვესტიციების მუდმივად წახალისება იაფი მონეტარული პოლიტიკით, შესაძლებელია მოთხოვნის ინფლაციაში გადაიზარდოს. ერთი სიტყვით, მიუხედავად იმისა, რომ განვითარებული ქვეყნების პრაქტიკაში ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირების კეინზიანური მონეტარული პოლიტიკა ძირითად ინსტრუმენტად იქცა, მან პრაქტიკაში ფართოდ დანერგვიდან დაახლოებით 25-30 წლის შემდეგ თავისი ინფლაციური ხასიათი გამოავლინა. ეს კი გამოწვეული იყო შემდეგი მიზეზით: ცნობილია, რომ იაფი ფულის პოლიტიკის შედეგად მცირდება ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი ფულის ბაზარზე, რაც ასტიმულირებს კერძო საინვესტიციო მოთხოვნას. საბოლოოდ, ინვესტიციების გადიდება უზრუნველყოფს წარმოების რეალური მოცულობის ზრდას, რაც ფულზე დამატებით მოთხოვნად გარდაიქმნება და წონასწორული საპროცენტო განაკვეთი უბრუნდება ადრინდელ დონეს. უდავოა, რომ მოკლევადიან პერიოდში ეკონომიკური ზრდის სტიმულირებისათვის განხორციელებული მონეტარული პოლიტიკა უზრუნველყოფს კერძო საინვესტიციო ხარჯების ზრდას. ეს უკანასკნელი კი ნამდვილად ავლენს გარკვეულ ელასტიკურობას საპროცენტო განაკვეთის ცვლილების მიმართ.

საქმე ისაა, რომ იაფი მონეტარული პოლიტიკის შედეგად ინვესტიციების სტიმულირების ეფექტი თანდათანობით მცირდება, ანუ, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ინვესტიციები სულ უფრო ნაკლებად ელასტიკური ხდება საპროცენტო განაკვეთის მიმართ. ეკონომიკაში ფულადი მასის ზრდა, მართალია, იწვევს (თუმცა, სულ უფრო ნაკლებად შედეგიანად) საპროცენტო განაკვეთის შემცირებას, ინვესტიციებისა და წარმოების მოცულობის ზრდას, მაგრამ ამის მიღწევის მცდელობა სულ უფრო აჩქარებს ინფლაციას. მოკლევადიანი მონეტარული რეგულირება გულისხმობს რეალური ფულადი მარაგების მიწოდების ზრდას რასაც, ცხადია, მოჰყვება ფულის ბაზარზე საპროცენტო განაკვეთის შემცირება. დაბალი საპროცენტო განაკვეთი ასტიმულირებს კერძო საინვესტიციო ხარჯებს, რაც განაპირობებს წარმოების რეალური მოცულობისა და რეალური შემოსავლების ზრდას. ეს უკანასკნელი გარდაისახება ფულზე დამატებით მოთხოვნად, რაც საპროცენტო განაკვეთს ზრდისკენ უბიძგებს. მაშასადამე, კეინზიანური მონეტარული პოლიტიკის გრძელვადიანი ეფექტით საპროცენტო განაკვეთი ადრე არსებულ სიდიდეს უბრუნდება. თუ ცენტრალური ბანკი გააგრძელებს მასტიმულირებელ მონეტარულ პოლიტიკას და გაზრდის ფულის მიწოდებას, ის მოკლევადიან პერიოდში შეძლებს საპროცენტო განაკვეთის შემცირებას, თუმცა რეალური შემოსავლების ზრდის კვალობაზე საპროცენტო განაკვეთი საბოლოოდ მაინც დაუბრუნდება ადრე არსებულ წონასწორულ დონეს და რეალური ფულადი მარაგების ზრდა თანდათანობით დაკარგავს ელასტიკურობას საპროცენტო განაკვეთის მიმართ. ამრიგად, გრძელვადიანი პერიოდისათვის როგორც არ უნდა გაზარდოს ცენტრალურ ბანკმა ფულის მიწოდება, ის მხოლოდ დააჩქარებს ინფლაციურ პროცესებს, რადგანაც რეალურ ფულად მარაგზე მოთხოვნა სულ უფრო ნაკლებად ელასტიკური ხდება საპროცენტო განაკვეთის მიმართ, ეკონომიკური სუბიექტები კი ინფლაციის აჩქარების შემთხვევაში ამჯობინებენ ფულადი შემოსავლების არა დაზოგვას, არამედ ხარჯვას, რაც კიდევ უფრო აძლიერებს ინფლაციას. შედეგად, დანაზოგები და ფულზე მოთხოვნა მკვეთრად კლებულობს. გამოდის, რომ ცენტრალური ბანკი რაც უფრო დაჟინებით ცდილობს საპროცენტო განაკვეთის შემცირებას კერძო ინვესტიციების წახალისების მიზნით, მით უფრო ნაკლებ შედეგს აღწევს. უფრო მეტიც, ის ინფლაციის აჩქარების პროვოცირებას ახდენს.

ერთი სიტყვით, მონეტარული რეგულირების კეინზიანური მიდგომის ფართოდ გამოყენების შემთხვევაში თავი იჩინა ინფლაციის აჩქარების პრობლემამ. საბოლოოდ, დღის წესრიგში დადგა ეკონომიკის ხანგრძლივი არაინფლაციური განვითარების უზრუნველმყოფი პირობების შექმნის აუცილებლობა. 

ზემოთქმულიდან გამომდინარეობს, რომ ფულის ბაზარი ორი რეჟიმით ფუნქციონირებს. პირველია მონეტარული პოლიტიკის მოკლევადიანი რყევები, რომელსაც ზემოთ გავეცანით. გრძელვადიანი წონასწორობის შემთხვევაში საპროცენტო განაკვეთი ნეიტრალური ხდება ფულის მიწოდების დინამიკის მიმართ.

ფულის ბაზარზე გრძელვადიანი წონასწორობის პირობას შემდეგნაირად გამოსახავენ:

  

სადაც  გვიჩვენებს ფულის მიწოდების ზრდის გრძელვადიან ტემპს,  - რეალური მშპ-ს ზრდის გრძელვადიან ტემპს, ხოლო ∏^e - მოსალოდნელი ინფლაციის ტემპს (სახელმწიფოს მიერ ფასების ზრდის კონტროლირებად ტემპს) [5, 388].

აღნიშნულ განტოლებას მონეტარისტული, ანუ ფრიდმანის განტოლება ეწოდება. მონეტარისტები თვლიან, რომ ფულის ბაზრის გრძელვადიანი წონასწორობის პირობა გამოიხატება ძირითადი ფულადი კანონის დაცვაში, რომლის შესაბამისად მყარდება ფულის მიწოდებისა და წარმოების რეალური მოცულობის ზრდის გრძელვადიან ტემპებს შორის კავშირი.

გრძელვადიანი მონეტარული პოლიტიკის მიზანია ინფლაციის სტაბილიზაცია და მისი ისეთ პროცესად გარდაქმნა, როცა ის მთლიანად ექვემდებარება ზუსტ პროგნოზირებას. როგორც მონეტარისტები თვლიან, ეკონომიკური პოლიტიკა, რომელიც ორიენტირებულია ეკონომიკური კონიუნქტურის ცვლილებების გრძელვადიან ტენდენციაზე, ყველაზე უკეთ უზრუნველყოფს ეკონომიკური ზრდის ოპტიმალური ტემპების შენარჩუნებას.

ცხადია, ყველა ქვეყანა მიისწრაფვის სწრაფი ეკონომიკური ზრდის, სრული დასაქმებისა და ფასების სტაბილურობისაკენ. ამასთან დაკავშირებით ჩნდება კითხვა: რას ნიშნავს ფასების სტაბილურობა? როგორია ფასების ყველაზე სასურველი გრძელვადიანი ტენდენცია? ეკონომისტები მიუთითებენ შედარებით დაბალი და სტაბილური ინფლაციის უპირატესობაზე. სტაბილური ინფლაცია, რომლის წლიური მაჩვენებელი დაახლოებით 3%-ია [Blanchard O. 2007. 54], შეიმჩნეოდა აშშ-ში თითქმის ნახევარი საუკუნის განმავლობაში, კერძოდ, მე-2 მსოფლიო ომიდან დღემდე, თუ მხედველობაში არ მივიღებთ გასული საუკუნის 70-იანი წლების სტაგფლაციისა და 2008 წლიდან დაწყებულ თანამედროვე გლობალური ეკონომიკური კრიზისის პერიოდებს.

აღსანიშნავია, რომ ეკონომისტთა ნაწილის აზრით, მაკროეკონომიკურმა პოლიტიკამ გაცილებით წინ უნდა გადადგას ნაბიჯი და ურუნველყოს ფასების აბსოლუტური სტაბილურობა, ანუ ნულოვანი ინფლაცია. სტენფორდის უნივერსიტეტის ეკონომისტი რობერტ ჰოლი და ფედერალური სარეზერვო სისტემის ყოფილი მმართველი ლიი ჰოსკინსი ხაზს უსვამენ ფასების წინასწარი განჭვრეტის, ანუ ზუსტი პროგნოზირების მნიშვნელობას, რათა ადამიანებმა უკეთ შეძლონ თავიანთი გადაწყვეტილებების მიღება ინვესტიციებთან მიმართებაში. კანონპროექტი, რომელიც გაერთიანებული ეკონომიკური კომიტეტის თავმჯდომარის, კონი მაკის მიერ იქნა წარდგენილი აშშ კონგრესის წინაშე, ფაქტობრივად წარმოადგენდა მოწოდებას ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიმართ ფასების სტაბილურობის მისაღწევად, რადგანაც „სტაბილური ფასები უზრუნველყოფს მწარმოებლურობის, რეალური შემოსავლების, ცხოვრების ხარისხის, დასაქმებისა და გლობალური კონკურენტუნარიანობის მაქსიმალურად შესაძლო დონეებს“ [Самуэльсон П. А., Нордхаус В. Д. 2000. 523].

თუმცა, მაკროეკონომისტთა მნიშვნელოვანი ნაწილი სხვა აზრისაა. ისინი მიუთითებენ იმაზე, რომ ნულოვანი ინფლაციის მიღწევას აზრი აქვს მხოლოდ იდეალური ეკონომიკის პირობებში. თანამედროვე ეკონომიკური ცხოვრება კი ნამდვილად არ გამოირჩევა სტაბილურობით. ამ ეკონომისტთა აზრით, ასეთი არასტაბილურობის ფაქტორია მომუშავეთა ბრძოლა თავიანთი ნომინალური ხელფასის შემცირების წინააღმდეგ. იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილ იქნეს ხელფასის საშუალო დონის სტაბილურობა, ალბათ, საჭირო გახდებოდა მომუშავეთა ერთი კატეგორიისათვის ხელფასის მომატება და სხვებისთვის – შემცირება. მაგრამ, არცერთი კომპანია და მომუშავე კატეგორიულად არ დაეთანხმება საკუთარი ხელფასის შემცირებას.

მაკროეკონომიკის კანონების თანახმად, სტაბილური ფასები და ხელფასები უზრუნველყოფს უმუშევრობის უფრო მეტ მდგრად დონეს და გამოშვების მოცულობის შემცირებას, ვიდრე იმ შემთხვევაში, როცა ინფლაციის ზრდის ტემპი საშუალოდ დაახლოებით 2-4%. გამოკვლევებით დასტურდება, რომ სტაბილური ფასების მიღწევა აშშ-ს გამოშვებისა და დასაქმების დონის 1-3%-იან პერმანენტულ შემცირებად უჯდება ინფლაციის 3%-იან ზრდასთან შედარებით. გამოკვლევების ავტორები (ჯორჯ აკერლოფი, უილიამ დიკენსი, ჯორჯ პერი) ამტკიცებენ, რომ „ხელფასის შემცირების ტენდენცია ზოგიერთი კომპანიის შესაძლებლობას წინ ეღობება დაარეგულიროს რეალური ხელფასი, რასაც მივყავართ დასაქმების არაეფექტიან შემცირებასთან... მთავარი შედეგი, რომელიც აუცილებლად უნდა გაითვალისწინონ იმ პირებმა, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან მაკროეკონომიკური პოლიტიკის განხორციელებეში, არის ის, რომ ნულოვანი ინფლაციისადმი სწრაფვა გამოიწვევს რესურსების არაეფექტიან განაწილებას, რაც გამოიხატება უმუშევრობის მდგრად დონეში, რომელიც შეიძლება დაუსაბუთებლად მაღალი იყოს“. 

ამრიგად, მიუხედავად იმისა, რომ ეკონომისტები ვერ თანხმდებიან ინფლაციის ოპტიმალური ტემპის სიდიდეზე, ისინი სოლიდარულნი არიან იმაში, რომ ფასების პროგნოზირებადი და ზომიერი ზრდა ყველაზე სასურველია ჯანსაღი ეკონომიკური ზრდისათვის.

ბოლო აბზაცი ნაკარნახევია თანამედროვე მონეტარისტების იდეოლოგიით, რომლის მთელი ფილოსოფია ფასების გრძელვადიანი სტაბილურობის პირობებთან დაკავშირებით ჩვენს მიერ ზემოთმოყვანილი მ. ფრიდმანის მონეტარისტული წესით გამოისახება. მაშასადამე, იმისათვის, რომ ფასები იყოს სტაბილური (რაც არავითარ შემთხვევაში არ გულისხმობს ნულოვან ინფლაციას), ცენტრალურმა ბანკმა უნდა შეარჩიოს ფულის მიწოდების ისეთი საშუალო წლიური ზრდის ტემპი, რომელიც უზრუნველყოფს ზომიერი, ვთქვათ, 2-4%-იანი წლიური ინფლაციის ტემპის შენარჩუნებას. სწორედ ამ წესით ცდილობენ მონეტარისტები დაძლიონ კეინზიანური მონეტარული რეგულირების ინფლაციური ხასიათი.

არის თუ არა სინამდვილეში ეს შესაძლებელი მონეტარისტული (მ. ფრიდმანის) განტოლებით?

ამ კითხვაზე საპასუხოდ განვიხილოთ, თუ რა შედეგებამდე მიგვიყვანს ფრიდმანის განტოლება გრძელვადიანი პერიოდისათვის. ვთქვათ, ინფლაციის მიზნობრივი ტემპი მაქსიმუმ 4%-ია, ხოლო წარმოების რეალური მოცულობის საშუალო წლიური ზრდის ტემპი, რომელიც განპირობებულია ახალი ტექნოლოგიებითა და წარმოების ფაქტორებით - 3%. მაშინ, ცენტრალურ ბანკს ისღა დარჩენია, გრძელვადიანი პერიოდისათვის უზრუნველყოს ფულის მიწოდების მაქსიმუმ 7%-იანი საშუალო წლიური ზრდა. ასეთ შემთხვევაში შენარჩუნდება ინფლაციის ტემპზე კონტროლი. მაგრამ, თუ პრაქტიკაში ზუსტად მონეტარისტული წესით ხდება ფულის ბაზრის გრძელვადიანი რეგულირება, მაშინ, რამდენიმე ათეული წლის შემდეგ ქვეყნის ეკონომიკა გარდაუვალი კრიზისის წინაშე დადგება, რაც ფიზიკურ ეკონომიკასთან შედარებით ფულადი მასის სულ უფრო აჩქარებული ზრდით იქნება განპირობებული. დროთა განმავლობაში, ეკონომიკაში სულ უფრო მეტად მოიყრის თავს დაუსაქონლებელი ფული, საიდანაც ინფლაციური აფეთქების გარდა სხვა გამოსავალი არ არსებობს.

თუ წარმოების რეალური მოცულობა, მაქსიმუმ, 3%-ით მატულობს ყოველწლიურად, რაც ზუსტად ასახავს განვითარებული ქვეყნების სინამდვილეს, მაშინ, დაახლოებით 23-24 წელიწადში მოხდება ამ მაჩვენებლის გაორმაგება. ახლა განვიხილოთ ფულადი მასის -M-ის ზრდა. მისი საშუალოდ ყოველწლიური 7%-იანი ზრდა უზრუნველყოფს მის გაორმაგებას დაახლოებით 10 წელიწადში, ხოლო 23-24 წლის შემდეგ, როდესაც წარმოების რეალური მოცულობა ორმაგდება, ფულადი მასა დაახლოებით 4,4-ჯერ გაიზრდება, ხოლო 50 წლის შემდეგ მისი ზრდის მაჩვენებელი წარმოების რეალური მოცულობის ზრდის მაჩვენებელს თითქმის 7-ჯერ გადააჭარბებს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ფულადი მასის ზრდა ექსპონენციალურად გაუსწრებს წარმოების რეალური მოცულობის ზრდას, ანუ ფრიდმანის განტოლება ვერ უზრუნველყოფს ეკონომიკის არაინფლაციურ განვითარებას ხანგრძლივი პერიოდისათვის. ამის შედეგად ეკონომიკაში თავს მოიყრის დაუსაქონლებელი ფულის სულ უფრო მზარდი მასა, რამაც შეუძლებელია არ გამოიწვიოს მძლავრი ეკონომიკური კრიზისი [ჩიქობავა მ., 2010. 125].

დასკვნა

ვფიქრობთ, ეს ჩვენი მცირედი შენიშვნა მონეტარისტულ განტოლებასთან მიმართებით ნამდვილად არ არის საფუძველს მოკლებული. მართლაც, ანალიტიკოსთა შეფასებით, თანამედროვე გლობალური ეკონომიკური კრიზისის ერთ-ერთ მიზეზად აშშ-ის დოლარის ჭარბი ემისია სახელდება, რასაც, როგორც დავრწმუნდით, ნამდვილად შეიძლება ჰქონდეს ადგილი მონეტარული რეგულირების ფრიდმანისეული კონცეფციის პრაქტიკულად განხორციელების შემთხვევაში. საბოლოოდ, მიგვაჩნია, რომ მონეტარისტული წესის საფუძველზე გრძელვადიანი მონეტარული რეგულირება ვერ უზრუნველყოფს ეკონომიკის არაინფლაციურ განვითარებას. უფრო მეტიც, თანამედროვე გლობალურ კრიზისში სწორედ ამ იდეოლოგიას მიუძღვის, როგორც იტყვიან, ლომის წილი.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, თანამედროვე გლობალური ფინანსურ-ეკონომიკური კრიზისის გამოწვევების წინაშე უძლური აღმოჩნდა ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირების როგორც კეინზიანური, ისე მონეტარისტული პარადიგმები, რაც დღის წესრიგში აყენებს სრულიად ახალი პარადიგმების შექმნის აუცილებლობას, რომლებიც უნარიანი იქნება დაძლიოს კაცობრიობის წინაშე არსებული სულ უფრო მზარდი სისტემური ეკონომიკური კრიზისი.

გამოყენებული ლიტერატურა: 

1. ჩიქობავა მ., ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირების კეინზიანურ მოდელში კიდევ ერთხელ  გარკვევის საკითხისათვის. ჟურნ. „ეკონომიკა და ბიზნესი“ #3, თსუ გამომცემლობა – 2011 წ.
2. ჩიქობავა მ., მილტონ ფრიდმანის მონეტარისტული წესის შესახებ. ჟურნ. „ეკონომიკა და ბიზნესი“ #6, თსუ გამომცემლობა – 2010 წ.
3. Дж. М. Кейнс. Общая теория занятости, процента и денег. М., 1978.
4. Пол А. Самуэльсон, Вильям Д. Нордхаус. Экономика. М., 2000.
5. www.gpoaccess.gov/eop/
6. www.census.gov/prod/www/statistical-abstract.html
7. Большая Экономическая Энциклопедия. М., Эксмо, 2007.
8. Olivier Blanchard, Macroeconomics, 5th Edition, Pearson Prentice Hall, 2007.

---